Не ‘мзæххон, стыр театралон режиссер Евгений Вахтанговæн 2013 азы Дзæуджыхъæуы цыртдзæвæн куы гом кодтой, уæд уыцы цауы фæдыл æмбырды кадджын уазджытæ уыдысты зындгонд «вахтанговонтæ» – Римас Туминас , Евгений Князев æмæ Кирилл Крок. Цыртдзæвæн байгом кæнынæй уæлдай, республикæйы уазджытæ федтой, Евгений Вахтангов кæм райгуырд æмæ схъомыл, уыцы хæдзар дæр. Уыцы бæстыхайы уавæр (уæд дзы уыд горæтæгты фатертæ) «вахтанговонты» сагъæсы бафтыдта – йæ æддаг бакаст зæрдæзæгъгæ нæ уыд, стæй мидæгæй дæр цæхæртæ нæ калдта…

Вахтанговы райгуырæн къонайы дарддæры хъысмæтыл сагъæс мæскуыйаг театры разамынды æркодта ахæм хъуыдымæ – Дзæу-джыхъæуы байгом кæнын стыр режиссеры хæдзар-музей. Афтæ райдыдта æппæтвæрсыг куыст культурæйы ног артдзæст саразыныл. Евгений Вахтанговы номыл мæскуыйаг академион театры ра-замынд Цæгат Ирыстоны хицауады æххуысæй бæстон бакуыста проектыл, æмæ 2023 азы 30 апрелы хæдзар-музей байгом.
«Байгом» ныффыстон æмæ иу уысм хъуыдытæ ногæй аздæхтыс-ты культурæйы ацы кувæндон байгом кæныны бонмæ. Æрмæст «байгом» куы зæгъæм, уæд, æвæццæгæн, æппындæр ницы зæгъ-
дзыстæм. Уымæн æмæ «Вахтанговы хæдзар» байгом кæныны фæдыл мадзæлттæ Дзæуджыхъæу, стæй æппæт Ирыстонæй дæрдтыл анхъæвзтой. Уымæн æвдисæнæн æрхæсдзынæн æрмæстдæр дыу-
уæ дæнцæджы. Фыццаг: музей байгом кæныны фæдыл сфæл-дыстадон программæйы архайынмæ Дзæуджыхъæумæ ссыд мæс-куыйаг «вахтанговонты» делегаци 500 адæймаджы бæрцæй. Дыккаг: Дзæуджыхъæуы «Вахтанговы хæ-дзар» кæй фæзынд, уый нымад æрцыд ивгъуыд азы культурæйы къабазы зынгæдæр цаутæй иуыл.
Уæдæй нырмæ рацыд аз. Æмæ, кæд рæстæджы бæрцбарæнтæм гæсгæ уый бирæ нæу, уæддæр бæрæгбон у ирыстойнаг æмæ мæскуыйаг «вахтанговонтæн», те-
атры бирæ хæлæрттæн. Æмæ уыцы адæмæн 30 апрелы ногæй фадат фæцис «Вахтанговы хæдзар»-мæ сæмбæлынæн, кæрæдзийыл бацин кæнынæн, музейы экспозицийы ногдзинæдтæ фенынæн.
«Вахтанговы хæдзар»-мæ уыцы бон бацыд РЦИ-Аланийы Сæргълæууæг Сергей Меняйло дæр. Уый зæрдиаг салам загъта Вахтанговы номыл театры директор Кирилл Крок æмæ иннæ мæскуыйаг уазджытæн. Республикæйы раза-монæг йæ раныхасы куыд фæбæрæг кодта, афтæмæй «Вахтанговы хæдзар» иу азмæ сси культурæйы æппæтуæрæсеон нысаниуæ-джы артдзæст. Цæгат Ирыстоны Сæргълæууæг арфæ ракодта, проектыл чи бакуыста, æппæт уыцы адæмæн.
Æмæ ацы ног хъуыддаг æцæгæйдæр арфæйаг кæй рауад, Ирыстон æмæ иннæ уæрæсейаг регионты аивадуарзджыты æргом йæхимæ кæй раздæхта, уый дызæрдыггаг нæу. Æрмæст нымæцтæ дæр дисы æфтауынц. Афтæ, иу азмæ хæ-дзар-музейы «Арт-кафе»-йы æвдыст æрцыд 3 сæдæйæ фылдæр спектакльтæ, концерттæ, поэтикон æмæ æндæр сфæлдыстадон фембæлдтытæ… Уымæй уæлдай, музейы экспозицитимæ æрвылбон дæр зонгæ кодтой 40-50 адæймаджы. Æмткæй райсгæйæ, уыцы фембæлдтытæ бабæрæг кодтой 12 мин адæймагæй фылдæр.
– Зонын æй, цас хъарутæ бавæрдтой «вахтанговонтæ» Кирилл Крокы разамындæй ацы проекты, цас цымыдисаг мадзæлттыл кусынц иу абонæй иннæ абонмæ… Æмæ, кæд райдайæнты бирæ цæлхдурты сæрты ахизын ба-хъуыд, уæддæр ныр не ‘ппæт дæр æвдисæн стæм, уыцы фæлварæнтæ дзæгъæлы кæй нæ уыдысты, уымæн – ацы ахадгæ сфæлдыстадон проект фæрæстмæ. «Вахтанговы хæдзар» æрмæст музей нæу, уый сси, æппæт Уæрæсейæ адæм кæй бабæрæг кæнынмæ тырнынц, ахæм культурон центр, – бафиппайдта Сергей Меняйло.
Уый фæстæ хæдзар-музейы кусджытæ сæ кадджын уазджытæн фенын кодтой ног экспозицитæ. Уыдон зынгæ фæхъæздыгдæр сты, Евгений Вахтанговы архивы цы документтæ æмæ хи дзаумæттæ баззад, уыцы æрмæджытæй. Вахтанговы номыл мæскуыйаг театры разамынды уынаффæйæ уыцы экспонаттæ (къухфыстытæ, гимназы аттестат, нотæтæ,
хуызджын открыткæтæ, портсигар æмæ æндæртæ) ныр æрбынæттон уыдзысты дзæуджыхъæуккаг
хæдзар-музейы…
– Нæ бæрæгбон нын чи барæсугъд кодта, æппæт уыцы адæмæн бузныг зæгъын, «Вахтанговы хæдзар»-мæ радон хатт зæрдиагæй кæй саккаг кодтат, уый тыххæй. Уыцы æууæл нын хъарутæ дæтты дарддæры хъæппæрисджын архайдæн, ног цымыдисаг иумæ-
йаг проекттæ царды рауадзынæн, – фембæлды кæронбæттæны ахæм хатдзæг скодта Кирилл Крок.
Суанг изæрмæ цыдысты адæм «Вахтанговы хæдзар»-мæ – чи музейы кусджытæн арфæ ракæнынмæ, чи та ног экспозицитимæ фыццæгтимæ базонгæ уæвынмæ, стыр курдиаты æгæрон тæваг арфдæр банкъарынмæ…